Het bewaren van digital-born vormgevingserfgoed
Grafisch ontwerpers en ontwerpbureaus werken vanaf
de introductie van de ontwerpcomputer Aesthedes in 1982 steeds meer digitaal. Digitale ontwerpen kennen vele varianten in meerdere media: interactieve websites, 3D logo’s, multimediaal ontwerp. De houdbaarheid van digitale documenten en objecten is beperkt omdat computersoftware en hardware in hoog tempo vernieuwen.
Studio Dumbar, opgericht in 1977, kocht tien jaar geleden een apparaat waarmee digitaal materiaal opgeslagen kon worden. Het apparaat kostte zeker tienduizend gulden maar ligt nu in de prullenbak. Het bleek een digitale kaartenbak en misschien handig in gebruik als er heel netjes gewerkt werd. Daarnaast waren er destijds aan het einde van een grafisch ontwerpproject hooguit vijf affiches. Nu is dat per project 100 gigabyte aan data. Het papieren archief van de studio wordt momenteel ontsloten bij het NAGO. Het digitale archief is aanwezig bij Studio Dumbar.
Conversie
Het NAGO is gewend om objecten en archivalia te bewaren, het liefst van papier. De archieven worden bewaard om inzicht te geven in het ontstaansproces van een ontwerp en het oeuvre van een ontwerper of ontwerpbureau. Bij het bewaren van digitale objecten moet deze zelfde doelstelling als uitgangspunt genomen worden. In tegenstelling tot het papieren archief waarbij ieder object in zijn geheel en als origineel wordt bewaard hoeft dat bij digitale objecten niet. De functionaliteiten van het digitale bestand die van belang zijn om inzicht te verschaffen moeten bewaard worden, andere niet.
Het oude paradigma kan dus niet doorgetrokken worden naar het digitale archief. Het digitale bestand mag worden geconverteerd in een ander meer duurzaam formaat mits de essentiële functionaliteiten aanwezig blijven. Het converteren naar open source bestanden geeft echter geen waterdichte oplossing omdat niemand weet welke standaarden en technologie gangbaar zijn over tien jaar.
Samengestelde bestanden
De digital-born bestanden in een grafisch ontwerparchief bestaan uit meerdere componenten. Een website is een veranderlijk ontwerp dat een tijdsdimensie kent. Het maken van een film van de website kan een mogelijkheid zijn, een methode die ook voor netkunst wordt gebruikt. Een film is geschikt om de look en feel van een website over te brengen.
Een ander type bestanden in het grafisch ontwerparchief dat lastig te bewaren is zijn de 3D CAD-ontwerpen. Indien je deze converteert naar Google SketchUp raak je textures kwijt, bij conversie naar PDFa functionaliteiten. De technologie voor zowel de hardware als software ontwikkelt zo snel dat bestanden van vijf jaar oud nu al ontoegankelijk kunnen zijn.
Acquisitie aan de bron
De belangen van het ontwerpbureau om het eigen digitale archief bij te houden zijn anders dan de belangen van een archiefinstelling. Het ontwerpbureau zal de bestanden nog enkele jaren willen kunnen raadplegen voor als een opdrachtgever een vervolgopdracht geeft. Het archief kan ook voor commerciële doeleinden worden gebruikt zoals voor tentoonstellingen en publicaties. Dit zijn korte termijn belangen. Het NAGO wil het archief bewaren omdat zij van mening is dat het om belangrijk cultureel erfgoed gaat. Het belang van de instelling is dat het archief toegankelijk is voor publiek op lange termijn.
Het is niet reëel om van een ontwerpbureau te verwachten dat deze het archief aanlevert in een geordende staat en op duurzame dragers. Digital-born archieven moeten door snelle veroudering van software en hardware eerder worden geacquireerd. Op het moment van het ontstaan van de bestanden zijn deze nog in ieder bestandformaat te vertalen. Dit kan een argument zijn om te acquireren aan de bron. Het is echter moeilijk te bepalen welke ontwerper juist het werk gaat maken dat interessant is om te bewaren voor de toekomst.
Ontwerper en archiefinstelling moeten dichter bij elkaar komen om expertise uit te wisselen en samen tot een oplossing te komen.
Maart 2010 Bernadine Ypma